Verslag Visiemiddag Mentaal gezonder in de buurt met zelfregie en herstel; Waar willen we naar toe in Noord-Holland-Noord? 

19 september 2023

Op 19 september organiseerden we vanuit De Hoofdzaak een visiemiddag over het thema in de titel met een rijke dwarsdoorsnede van circa zeventig van onze partners en medewerkers in Noord-Holland Noord en de Zaanstreek. Inspiratie was er vanuit het Trimbos Instituut over hun rapport ‘GGZ uit de Knel’, vanuit ‘GGZ in de Wijk’ in Amsterdam en van onze ervaringsdeskundige vrijwilligers. En ook hebben we zelf wat ideeën over de leidvraag van de middag gedeeld. In de middag bogen de aanwezigen per sub-regio hun hoofd over mogelijke antwoorden waaruit diverse concrete suggesties voortkwamen. Het was wat ons betreft een geslaagde en inspirerende middag die ons verder helpt in onze bijdrage aan mentale vitaliteit en hopelijk ook elders positieve impulsen geeft. We danken Thea Over voor de begeleiding en alle inbrengers en deelnemers voor de bijdragen. En natuurlijk de Hoofdzaak medewerkers voor het mee organiseren van de middag!

Klik hier voor een korte video-impressie van de middag gemaakt door de Hoofdzaak-vrijwilligers  Rogier van Ast, Chris Holdway en teamcoördinator Kelly Duijs.

1. Aanleidingen en doelen
Er waren (en zijn) verschillende aanleidingen voor ons om deze middag te organiseren. Natuurlijk de algemene opgaven rond mentale gezondheid en geestelijke gezondheidszorg waar we in Nederland mee te maken hebben. En daarbinnen de vraag hoe we psychische problemen van mensen meer kunnen meehelpen voorkomen en anders mensen vroegtijdig kunnen ondersteunen bij de versterking van hun zelfregie en herstel. De nood en druk rond hulp bij psychische kwetsbaarheid is groot en we willen actief meedenken over en werken aan verbeteringen, samen met de vele netwerkpartners.

De doelen van de middag waren:

• Afstemming over de stand en perspectieven van ondersteuning bij psychische kwetsbaarheid dicht in de buurt.
• Toelichting en bespreking van de huidige en mogelijke rol van zelfregie- en herstel-initiatieven daarbij.
• Bepaling van mogelijke eerstvolgende stappen die we lokaal en regionaal kunnen zetten voor gewenste verdere ontwikkeling, aansluitend bij wat er al loopt.
  

2. De presentaties

Interview met twee Hoofdzaak-medewerkers
We startten de middag met de verhalen van twee oud-deelnemers van De Hoofdzaak die inmiddels medewerker bij ons zijn: Vrijwilliger Thomas Zomerdijk en Teamcoördinator Renate Wiersma. In een openhartig interview gaven zij aan hoe hun deelname aan activiteiten bij een zelfregie- en herstelorganisatie bijgedragen heeft aan hun herstel.

GGZ uit de Knel
Onderzoeker Jenny Boumans van het Trimbos Instituut schetste in de middag een rijk denkkader vanuit het onderzoek ‘GGZ uit de Knel’ dat het instituut dit voorjaar publiceerde. Daarin analyseert het Trimbos scherp wat er nu rond de ggz aan de hand is. En het geeft ook zes ‘bouwstenen’ voor verbeteringen in de toekomst, van ‘promotie van bewust vitaal gezond leven’ tot en met ‘geïntegreerde ondersteuning voor mensen met ernstige psychische problemen’ en alles wat er tussen zit. Dat gepaard met veel concrete werkende voorbeelden in het land.

Jenny ziet daarbij ook veel mogelijkheden voor de inzet van ‘zelfregie en herstel-organisaties’ zoals De Hoofdzaak er één is.

Klik hier voor de presentatie van Jenny Boumans van het Trimbos Instituut

W in de Wijk
Alex Krottje van TEAMED en Chris van der Kroon van gemeente Amsterdam lichtten het initiatief ‘W in de Wijk’ in Amsterdam toe (voorheen ‘GGZ in de Wijk’). Hierin werken ervaringsdeskundigen van TEAMED, welzijnswerkers, sociale teams, ambulante GGZ en gemeente Amsterdam nauw samen om in vele buurtcentra in de hoofdstad laagdrempelige toegang en opvang mogelijk te maken voor mensen met psychische kwetsbaarheid. De gemeente betaalt daarbij zowel de inzet van de ervaringsdeskundigen als die van GGZ-coaches die samen met het welzijnswerk en de vele vrijwilligers in de buurtcentra warme en werkende ontmoetingsruimte organiseren. Het is geen recept dat één op één zomaar is te kopiëren naar onze regio’s, maar het inspireert wel het denken over de laagdrempelige ondersteuning van mentale gezondheid dicht in de buurt.

Kijk hier voor een filmpje over ‘W in de Wijk’.

Reflectie vanuit De Hoofdzaak
Vanuit De Hoofdzaak zien we meerdere opgaven en aangrijpingspunten in reactie op de inbreng tijdens de middag. We zien daarbij vijf invalshoeken, waarbij we op alle vijf nu al actief zijn en kansen zien voor verdere ontwikkeling.

Kijk hier voor onze gehouden presentatie

3. Uitkomsten uit de werkgroepen

In de tweede helft van de middag gingen de deelnemers in werkgroepen rond zeven sub-regio’s in Noord-Holland-Noord  aan de slag met de zoekvraag van de bijeenkomst. Daarin zijn vele ideeën en suggesties geopperd. Een aantal gedeelde hoofdpunten daaruit, als adviezen van de deelnemers aan elkaar, aan het einde van de middag waren:

• Creëer meer laagdrempelige inloopmogelijkheden voor mensen met psychische kwetsbaarheid  op urgente plekken in de regio’s
• Zoek elkaar als ondersteunend organisaties veel meer, maak contact en stem af
• Kijk over de grenzen van de eigen organisaties heen vanuit het perspectief van de vragers; denk b.v. ook aan contact met woningcorporaties; wees creatief
• Doe dat simpel en open, los georganiseerd, gewoon in de werkregio regelmatig een kop koffie samen drinken en doen
• Hou het dichtbij en klein. Gun iedereen veel -dorpse- nabijheid en afstemming zoals bijvoorbeeld op Texel gangbaar is
• Maak gebiedsgericht sociale kaarten en stel die onderling ter beschikking
• Werk en ontwikkel ‘bottom-up’ vanuit het perspectief en de inbreng van hulpvragers; schakel waar het kan ervaringsdeskundigheid mee in
• Werk vanuit een ‘ja-het-kan-cultuur’; los samen op; vul aan in plaats van in

Verdere ideeën voor ontwikkeling
Uit de werkgroepen kwamen verder naar aanleiding van de drie richtvragen de volgende ideeën naar voren:

1. Over welke mensen met welke soorten vragen hebben we het voor psychische-ondersteuning-in-de-buurt? Wat zijn een aantal voorbeelden daarvan?

De aanwezige zijn het erover eens dat psychische ondersteuning in de buurt voor iedereen met de behoefte aan een luisterend oor, ontmoeting of laagdrempelige hulp toegankelijk moet zijn. Inwoners vanaf 12 jaar, met vragen rondom mentale vitaliteit, eenzaamheid, verslaving of somberheid. Maar ook onderwerpen als zingeving, dagbestedingsactiviteiten, inzet van ervaringskennis, naasten met psychische problemen, financiële zekerheid/schulden of bijvoorbeeld problemen rondom digitalisering.

2. Wat is een (op termijn) optimaal wenselijke en mogelijke opvang van vragen vanuit psychische kwetsbaarheid ‘dicht in de buurt’? Welke ingrediënten voor een goede basis in wijken en dorpen zijn daarvoor nodig? Wie werken daarbij met wie samen; wat is de kern en wat de gewenste schil daaromheen? Welke plek en rol zie je daarbij voor Z&H-initiatieven zoals De Hoofdzaak?

Een wenselijke opvang voor deze vragen is een bereikbaar en laagdrempelige inloop voorziening in de wijk. Iets dichtbij huis waar je gezien en gehoord kan worden, het liefst met een gesloten beurs. Het mag een lange termijn project worden met verschillende contactmogelijkheden (ook digitaal) waar verschillende organisaties samenwerken zodat welke ingang je als hulpvrager ook neemt, je op de juiste plek terecht komt. Hiervoor is nodig dat de gemeente, zorg/welzijnsorganisaties, sociale teams en (sport)verenigingen in de wijk van hun ‘eilandjes’ afkomen en gaan samenwerken met een structureel budget. Er mag verbinding gezocht worden met als voorbeeld de al bestaande projecten elders zoals ‘W in de Wijk’, initiatieven bij buurthuizen en bijvoorbeeld de infotafel van De Hoofdzaak. Ook hebben verschillende werkgroepen het advies om input uit de doelgroep/wijk/buurt te halen. Waar hebben zij nou echt behoefte aan? Welke vragen spelen er? 

Andere ideeën vanuit de werkgroepen zijn:

• Een duidelijke sociale kaart per wijk/buurt.
• Ambulante wijkbegeleiders met inzet van ervaringsdeskundigen.
• Een busje met ervaringsdeskundigen en een therapeut die de wijken ingaan.
• Een sociale winkel ingericht op positieve gezondheid.
• Een gezamenlijke inloop faciliteit waar verschillende organisaties samenkomen.
• Ervaringsdeskundige inzetten bij de huisarts/POH.
• Wooncorporaties betrekken en beroep doen op hun maatschappelijke betrokkenheid.
• Wijklunches organiseren met ervaringsdeskundigen.
• Ontmoetingsruimtes maken i.p.v. spreekkamers.  

De rol van zelfregie- en herstelorganisaties wordt zowel faciliterend als adviserend gezien. Zij kunnen ervaringsdeskundige vrijwilligers opleiden en inzetten. Ook kunnen zij andere organisaties coachen in het werken met mensen met een psychische kwetsbaarheid. Z&H-organisaties kunnen ingezet worden om de zichtbaarheid van een project te vergroten, vertrouwen te scheppen en te verbinden/verwijzen door bijv. het aanbieden van een sociale kaart.

3. Wat zijn eerstvolgende te zetten stappen voor verdere ontwikkeling? Wat kan en wil jezelf in jouw bereik? Met wie zou je waarover verder om tafel willen? Wat zijn je adviezen voor ons hier samen? Wat wil je hierin mogelijk graag anders of meer van De Hoofdzaak?

De stappen die er volgens de werkgroepen nu genomen moeten worden zijn:

1. Inventariseren wie er betrokken zijn (of kunnen zijn) en dan samenkomen en kennis maken met elkaar.
2. Brainstormsessies en ontmoetingsmomenten zijn nodig met de organisaties en hun deelnemers (dus op twee niveaus).
3. Samen kunnen we gaan ontdekken waar de vragen en behoeften liggen in de verschillende wijken en dan korte lijnen houden.
4. Een overzichtelijk (digitaal) aanbod, een wijkgerichte sociale kaart zou hierin helpend zijn.
5. Ook worden tips gegeven als het simpel houden, creatief zijn en buiten de grenzen van je eigen organisatie kijken.  

4. Hoe verder?

Terugblikkend op de middag zien we dat er nog heel wat werk te doen is om te komen tot optimale ondersteuning van mentale gezondheid dicht in de buurt van de mensen die die nodig hebben. Er is naar ons inzicht een sterke eerste schil nodig van samenhangende herstel-ondersteunende activiteiten en diensten nodig, zowel live als digitaal, waar mensen makkelijk en kosteloos terecht kunnen. We noemen dit een Herstelnetwerk.

Dit zit in onze optiek dicht op en is overlappend met wat mensen met psychische kwetsbaarheid en naasten zelf doen en kunnen. En het is ook goed ingebed in en afgestemd met de schil van eerste hulp en zorg en vormen van begeleid wonen en werken daaromheen.

Belangrijke ingrediënten hiervoor zijn volgens ons: peer-to-peer ondersteuning, ervaringskennis, wederkerigheid, georganiseerd vrijwilligerswerk, veiligheid, begrip en hoop.

Wij menen dat goede herstelnetwerken in de basis alleen lokaal en sub-regionaal in en met gemeenten en direct betrokkenen goed vorm te geven zijn. Ingebed in het netwerk van hulp en zorg dat ook bovenlokaal aanwezig is. Voor de vindbaarheid ervan is voor inwoners in alle gemeente een goede actuele ‘mentale agenda’ en mentaal-sociale kaart onmisbaar.

Waar we met onze krachten kunnen zullen we in deze lijn verder bijdragen aan de ontwikkeling van dergelijke mentale ondersteuning dicht in de buurt. Primair gericht op inwoners in de 18 gemeenten en hun verbanden in Noord-Holland-Noord en de samenwerking zoekend met alle partijen die hierbij betrokken zijn.

Als het gaat om onze eigen toegevoegde waarde hierbij weten we dat we nog lang niet alle inwoners die baat bij het netwerk van De Hoofdzaak hebben goed bereiken en bedienen. Met name in de vele dorpen en buitengebieden in onze regio’s hebben we nog een weg te gaan. We zetten voor de komende jaren in op verdere verbreding hiervan.

Wat naar onze mening ook verdere aandacht nodig heeft is de juiste inbedding van deze nabije herstelnetwerken in het bredere stelsel van GGZ-gerelateerde hulp en zorg. Ook als het gaat om de duurzame bekostiging van dergelijke laagdrempelige, vrij toegankelijke nabije ondersteuning. Daarbij zijn ons inziens ook grotere GGZ-aanbieders en zorgverzekeraars belangrijke gesprekspartners.

Graag gaan we ook daarover verder actief in gesprek.

Namens De Hoofdzaak
Mart Stel – Directeur-bestuurder
Oktober 2023